Pauline Broekema
Pauline Broekema werkt bij NOS Nieuws en is schrijver.
Onlangs verscheen bij de Arbeiderspers "Het Boschhuis", de geschiedenis van haar familie.
Over rauwe tabakspioniers, een boerenleven aan de Zuiderzee, vakanties op Vlieland, wereldverbeteraars in Bilthoven en in 1944 de
plundering van Het Boschhuis en de fusillade van haar oom.
Het boek is deels gebaseerd op het archief van haar grootvader Juul ter Beek.
De documenten achter "Het Boschhuis"
Het archief van mijn grootvader maakte een lange tocht en heeft daarmee gevaar gelopen.
Aanvankelijk was het opgeborgen in, vermoed ik, zo'n houten archiefkast met laden.
Die herinner ik me nog vaag. Mijn grootvader moet voordat de bezetters Het Boschhuis, zijn woonhuis in Bilthoven,
leeghaalden een zelfde kast hebben gehad. De papieren zitten in mappen die in hangmappen passen.
Illegale papieren
Het archief is gered door vrienden van mijn grootouders. Die hebben het in een grote kist meegenomen. Omdat het door de rovers als waardeloos werd beschouwd? Waarschijnlijk wel. Het is vermoedelijk eerst doorgeplozen op belastend materiaal. Maar dat was al eerder vernietigd door mijn oom Frans en door mijn grootmoeder. De laatste heeft dat op een onverschrokken manier gedaan. Toen Het Boschhuis door SD en Landwacht werd uitgekamd vroeg zij huilend aan een Landwachter die haar bewaakte om toestemming om naar de wc te mogen. Eenmaal daar droogde ze haar tranen en haalde onder haar kleren illegale papieren vandaan. Die had ze eerder in de haast verzameld. En ze spoelde het door.
Weinig troost
Na de oorlog is mijn grootvader verder gegaan met het uitbreiden van zijn archief. Hij bewaarde voor de bezetting brieven, knipsels, tekeningen van de kinderen, rapporten, correspondentie over Kees Boeke. Na de oorlog kwam daar het verdriet bij. Op papier dan. Condoleancebrieven uit 1945 die veel laten zien van die eerste naoorlogse rouwverwerking. Iedereen zat met zijn eigen verhaal. Er spreekt -het klinkt hard maar het is zo begrijpelijk - uit de meeste brieven weinig troost. Iedereen had zijn eigen ellende en kwam zelden toe aan steun voor anderen.
Zolder
Toen mijn grootouders stierven kreeg mijn moeder het archief. Het heeft in de kelderbox van onze flat aan de Groninger Maaslaan gestaan. In zo'n enorme bruine koffer. Het grootste model dat je op eigen kracht kunt dragen. Daarna verhuisde het naar de Acacialaan in Groningen waar ik het een keer heb gezien. Ik schrijf over dat moment in Het Boschhuis. De koffer lag jaren verborgen in de uiterste hoek van de zolder.
Watersnoodarchief
Vrijwel zeker weet ik dat mijn vader een belangrijke rol heeft gespeeld bij het bewaren van de papieren. Mijn moeder vreesde in zekere zin dit archief. Het bevatte zo veel herinneringen aan vroeger. Ze was van het kordate soort: "dat kan wel weg." Ik heb het haar zelf horen zeggen over de stapels brieven die ze elkaar schreven na hun eerste ontmoeting in 1948. "Die heeft papa weggegooid." Mijn vader heeft dat misschien wel gezegd, maar hij bewaarde ze. Voor Het Boschhuis heb ik ook aan die brieven veel gehad. Die ik overigens pas na grote aarzeling las.
Toen het ouderlijk huis werd verkocht, mijn moeder was overleden en mijn vader in een verpleeghuis moest gaan wonen kwam het archief in mijn handen. En toen ben ik langzamerhand met de ontleding begonnen. Daar heeft mijn vader nog iets van meegemaakt. Heerlijk vond hij dat. Een bewijs dat bewaren zin heeft. Want daar was hij nogal van. Zijn Watersnoodarchief is een prachtig voorbeeld. Het is nu bij het Nationaal Archief. Mooier kun je je toch niet wensen?
Blauwe omslagen
Het archief ligt nu verspreid door het huis in mappen. Uiteraard wel in kasten en lades. Maar ik zal het, als ik meer tijd heb, opbergen in van die fraaie archiefdozen. Eerst in zuurvrije blauwe omslagen en dan in van die gecertificeerde dozen. Ik moet er namelijk niet aan denken dat er iets met de papieren gebeurt. Nu al merk ik dat er stukken zijn die ik zo vaak in mijn vingers had dat ze wat smoezelig beginnen te worden.
Minnie Vautrin
Wat het oudste stuk is weet ik niet precies. Maar er zijn bijvoorbeeld de dienstpapieren van mijn grootvader Juul (Muiderberg, 1888). Een heel bijzonder stuk is een schetsje dat ik nog nader moet laten onderzoeken. Het is een potlood-krabbel van wat ik vermoed een eerste opzetje was voor het gebouw voor de beroemde school van Kees Boeke, De Werkplaats in Bilthoven. Mijn grootvader was bevriend met Kees Boeke en beheerde voor de workers van de Cadbury fabriek in Engeland het geld van Betty Boeke-Cadbury. Er is een prachtig briefje van Betty Cadbury aan mijn grootouders om ze te steunen als mijn moeder ernstig ziek is. Ik citeer het in Het Boschhuis. Een nieuwjaarswens van Minnie Vautrin kwam ik tegen. In Nederland nauwelijks bekend maar in de Verenigde Staten een nationale held.
Vervalst
Het document waar ik het meeste aan gehecht ben is het persoonsbewijs van mijn grootvader van na hun vlucht uit Het Boschhuis en na de dood van zijn zoon Pieter. Het is een vervalst persoonsbewijs en mijn grootvader leeft dan onder een andere naam. De foto laat een magere, verdrietige man zien. Het is het enige dat ik van de familie uit de bezettingsjaren bezit. De enige blik die me tastbaar wordt gegund op hun verdriet.
Verstand van bewaren
Ik denk dat het archief ook voor derden interessant is. Het bevat een breed scala aan elementen die in mijn boek terugkomen. Het leven van wereldverbeteraars in een lommerrijk Utrechts villadorp, in Bilthoven. Vakanties op Vlieland, een gezinsleven dat niet altijd even soepel verliep, Kees en Betty Boeke, rouw om moeilijk te dragen verlies in de oorlog, wederopbouw. Het materiaal over Indië is van elders. Daarvoor ben ik zeer geholpen door Lies Strijker, een achternicht. En heb heel veel literatuur- en archiefonderzoek gedaan. Ondermeer bij het Nationaal Archief en in Leiden.
het familiearchief van ...
|
foto: Jörgen Caris
|
