erfgoedkwesties 012 © Carla van Beers 26 april 2010 DEN HAAG draagmoeders gezocht voor persoonsdossiers Op de bijeenkomst "het zal ons een zorg zijn" van het Platform voor Particuliere Archieven (22-4-2010) gaven de drie sprekers (Max Paumen, Karel-Peter Companje, Rob Wolf) ieder vanuit hun eigen ervaring een beeld van archieven in de zorgsector. Van eeuwenoude archieven uit Godshuizen, naar de negentiende-eeuws zieken- en gehandicaptenzorg, inclusief de archivering van de zorgverzekeraars, tot aan het heden. Het gezelschap van toehoorders kreeg zo een reis in de tijd voorgeschoteld en kon zich een voorstelling maken van hoe patiënten en medische dossiers, bestuursarchieven, grootboeken en andere documenten bewaard, weggegooid, opgesplitst, gedocumenteerd, overgedragen en voor het publiek ontsloten worden. Net als bij archieven uit andere sectoren worden zij her en der geplaatst. Het ideaal van één centrum voor archieven van zorginstellingen zou voor de branche mooi zijn, maar lijkt niet in het verschiet te liggen. Het is een droom, zegt Companje van het Kenniscentrum Historische Zorgverzekeraars. Het KHZ is sinds 2002 het centrum voor onderzoek naar de geschiedenis van de structuur en de financiering van zorg in Nederland. Ze worden betaald door de branche en door overheidsgeld (VWS subsidie) en beschikken over een groot archief, dat zij noodgedwongen op diverse lokaties moeten onderbrengen. Het gemis van zo een centrum wordt ook door deelnemers van het Platform aan de hand van voorbeelden onderstreept. Al zal niemand ontkennen dat sommige archieven echt streekgebonden zijn en dat lokale instellingen ze het liefst zelf in huis willen hebben. De dynamiek in de zorgsector is groot, er is een voortdurende stroom van veranderingen en ontwikkelingen. Rob Wolf wijst op de overlevingskans van een archief van een zorginstelling. Met de ontwikkeling van het medisch specialisme, de vorming van maatschappen en met het fuseren van instellingen raakt veel materiaal zoek. Ook de scheiding tussen particuliere en overheidsinstanties draagt er toe bij dat er geen lijn is in de bewaarplicht, het is bij iedere archiefvormer weer anders. Je kan je afvragen hoe erg het is dat er veel vernietigd wordt, want moet alles wel bewaard blijven? Paumen schetst het voorbeeld van een zorginstelling die dacht een collectie te hebben ondergebracht bij een museum, maar bij navraag bleek deze hier niet (meer) te zijn. Een van de deelnemers van het platform meldt dat haar archiefinstelling bereid is tot het opnemen van zorgarchieven, maar dat zij slechts geïnteresseerd zijn in een deel. Wat gebeurt er vervolgens met de rest, wie betaalt voor de opslag, het inventariseren en het ontsluiten van het archief? Er zijn geen garanties. Het is duidelijk dat er meer gepraat moet worden. De ethische en principiële discussies blijven deze donderdagmiddag achterwege, ze zijn al vaak gevoerd. Wie de bijeenkomsten van het Platform Particuliere Archieven bezoekt, kan zien dat er door archiefvormers gewerkt wordt aan de chemie tussen publieke en private instellingen. Het is kop of munt. Men kan aan de ene kan particuliere instellingen of bedrijven verwijten dat zij onzorgvuldig omgaan met hun archief en waardevol materiaal laten verdwijnen en aan de andere kant zijn het de overheidsinstanties die door hun eigen methoden verantwoordelijk zijn voor de tekorten die zijn ontstaan. Na jaren van verwaarlozing krijgen particuliere archieven opnieuw aandacht. De belangstelling van het publiek voor persoonsgegevens is ongeëvenaard groter dan voor elk ander dossier. Dus… (mijn mening) bewaar alles met een naam er op. Verzamel, ontsluit en plaats, zoek desnoods een ander orgaan als draagmoeder! Het probleem van de archiefvorming in de zorgsector is exemplarisch voor de meeste particuliere archieven. Misschien moeten mensen meer dromen over tijd, bronmateriaal, erfgoed en expertise, zodat particuliere en familiearchieven de plek krijgen die ze verdienen. Het schetsen van ideale situaties draagt bij aan het vormen van visies. Bezieling of het zien van waardevol materiaal is niet voor iedereen weggelegd. Oud medewerkers en medewerkers van zorginstellingen zijn zich er wel van bewust, maar hebben vaak niet de mogelijkheden tot het beheren van een archief. Aan de andere kant hebben de archiefinstellingen ook niet altijd de middelen om de handen uit de mouwen te steken of zijn ze niet bereid om materiaal dat hen wordt aangeboden op te nemen in hun collectie. Ligt het lot van veel archiefmateriaal op straat? Andere specialisten, zoals musea en instellingen die zich met de Tweede Wereldoorlog bezig houden, roepen iedereen op d.m.v. een NIET WEGGOOIEN campagne. Het doel van www.actienietweggooien.nl is om voorwerpen en documenten uit de oorlogsjaren die nu nog thuis op zolder liggen te kunnen bewaren voor de toekomst. Het is een goed initiatief. Met het boek Liefdewerk en oud papier, de geschiedschrijving van de gehandicaptenzorg dragen Max Paumen en Christa Carbo op een persoonlijke wijze bij aan het bewustwordingsproces, de bezieling en het behoud van het erfgoed gehandicaptenzorg. Hiermee inspireren zij andere instellingen. Er wordt door mensen uit de gehandicaptenzorg gezamelijk met participanten uit de erfgoedsector een stichting opgericht die er voor pleit om zorgarchieven centraal te kunnen beheren, deze Stichting Behoud Geschiedenis Gehandicaptenzorg is gevestigd te Utrecht. Al weer een stichting er bij, hoe meer hoe beter, lijkt mij. Ook het Kenniscentrum Historische Zorgverzekeraars weet zich gesteund door de Stichting Historie Ziekenfondswezen. Vorig jaar is de Stichting Gelderse Huis- en Familiearchieven na een levensduur van zes jaar opgeheven. Het was opgericht om het behoud en de toegankelijkheid van Huis- en Familiearchieven te kunnen bevorderen. Door gebrek aan subsidies voor inventarisatie en restauratie kon de doelstelling niet in voldoende mate gerealiseerd worden. Naast het binnenhalen van particuliere archieven wordt ontsluiting bij archiefinstellingen als een probleem ervaren. Er zijn legio obstakels in het hele traject. Kwaliteit is een belanghebbend aspect... of een laatste troef. Over kwaliteit wil ik graag twisten. Wolf geeft aan dat het gebrek aan bronnen en tijd leidt tot het maken van oppervlakkige literatuur. Aan de hoeveelheid boeken ligt het niet, die zijn er genoeg, ieder jubileum wordt aangegrepen voor het maken van een publicatie, het is alleen jammer dat er weinig diepte is. En zo zijn er tal van factoren om te overwegen. Welke ben ik vergeten? Schrijf het mij als het maar niet over de financiering gaat. Tot slot geven deelnemers van de donderdagmiddag bijeenkomst aan dat het beheren van (zorg)archieven een gezamelijke zorg is. Archiefinstellingen willen graag samenwerken met vakspecialisten. Zo kan er expertise gedeeld worden. Samen een collectie ontsluiten. Ik kom terug op mijn eerder gemaakte beeldspraak: als de draagmoeders mooie persoonsdossiers op de wereld hebben gezet, gaan ze naar het dagverblijf, want in huize Archiefinstelling hebben ze andere prioriteiten. Een digitaal centrum voor zorgarchieven... illustratie Nisha Alberti het behouden & behoeden van familiearchieven is een taak voor iedereen het archievenblad & het imago van de archivaris weg met het object! verkopen, schenken, afstoffen of verkwanselen Soestdijk, een museum voor familiegeschiedenis het intergenerationeel besef dat jij niet de maat van alle dingen bent de herwaardering van het familielievende ideaal het ecosysteem van een koninklijke familie elite, superkapitalisme of het mecenaat geheime dagboeken & de pijn van een familie erfgoedconsumptie-logica: zoeken is een kunst en vinden is een gunst bibliotheek als bewaarplaats van nationaal geheugen draagmoeders gezocht voor persoonsdossiers